Chuyển đổi số ngành thống kê: vị thế mới trong kỷ nguyên dữ liệu
Chuyển đổi số không chỉ đơn thuần là việc ứng dụng công nghệ thông tin; mà đây còn là một quá trình thanh đổi toàn diện về tư duy, cách thức hoạt động và quy trình sản xuất thông tin. Đó chính là chìa khóa để ngành Thống kê khẳng định vị thế mới: một hệ thống thống kê quốc gia hiện đại, mang đến thông tin kịp thời, chính xác và minh bạch, phục vụ lãnh đạo, chỉ đạo điều hành của Chính phủ và các cấp chính quyền. Trong bối cảnh Việt Nam đang vươn mình trong chuyển đổi số quốc gia – với thứ hạng chính phủ điện tử nhảy vọt lên vị trí 71/193 theo khảo sát Liên Hợp Quốc năm 2024 – ngành Thống kê đã đóng góp đáng kể, khẳng định vai trò cốt lõi trong việc đo lường và thúc đẩy kinh tế số, xã hội số.
I. Nền tảng Chiến lược và Thể chế cho Chuyển đổi số
Sự quyết tâm của ngành Thống kê thể hiện rõ nét qua việc triển khai đồng bộ các văn bản chiến lược, tạo nên hành lang pháp lý vững chắc cho chuyển đổi số. Những nền tảng này không chỉ định hướng mà còn đảm bảo tính khả thi, hòa nhịp với Chiến lược quốc gia về Cách mạng công nghiệp 4.0 và Chương trình chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng 2030.
1. Hình thành Khung kiến trúc và Lộ trình tổng thể
Đề án Ứng dụng công nghệ thông tin – truyển thông trong hệ thống thống kê nhà nước giai đoạn 2017 – 2025, tầm nhìn đến năm 2030 CNTT-TT (Đề án 501) chính là kim chỉ nam đầu tiên, đặt nền móng cho việc hiện đại hóa cơ sở hạ tầng, phần mềm nghiệp vụ và đào tạo nhân lực. Đề án 501 đã vạch ra các bước đi cụ thể để thay đổi phương thức sản xuất thông tin thống kê, từ áp dụng phiếu điện tử đến khai thác dữ liệu lớn (Big Data), hướng tới mục tiêu đưa ngành Thống kê đạt trình độ tiên tiến khu vực ASEAN vào năm 2030.
Đề án Tư liệu hóa và Chuyển đổi số trong Hệ thống Thống kê Quốc gia (Quyết định số 2110/QĐ-BKHĐT) tập trung vào hai nhiệm vụ cốt lõi: lưu trữ dữ liệu lịch sử ngành Thống kê qua tư liệu hóa và đẩy mạnh chuyển đổi số xuyên suốt quy trình sản xuất thông tin, từ thu thập đến phổ biến, nhằm hình thành nền tảng dữ liệu đồng bộ. Đến năm 2025, đề án đặt mục tiêu số hóa 95% hoạt động thống kê, làm tiền đề kết nối quốc tế.
2.Trụ cột Dữ liệu: Kiến tạo Cơ sở dữ liệu Thống kê Quốc gia
Đề án Xây dựng Cơ sở dữ liệu Thống kê Quốc gia (Quyết định số 1627/QĐ-TTg) đánh dấu bước ngoặt, coi cơ sở dữ liệu là tài sản cốt lõi của chuyển đổi số. Mục tiêu là xây dựng một hệ thống tập trung, thống nhất, có khả năng kết nối và chia sẻ với các cơ sở dữ liệu quốc gia khác. Ý nghĩa sâu xa nằm ở việc chuyển từ mô hình sản xuất dữ liệu rời rạc sang kiến tạo và khai thác dữ liệu tích hợp đa nguồn, bao gồm dữ liệu điều tra, báo cáo và hành chính.
Những chiến lược này không chỉ là khung pháp lý mà còn phản ánh khát vọng hội nhập, với việc học hỏi kinh nghiệm từ Liên Hợp Quốc và ASEAN, đảm bảo thống kê Việt Nam đồng hành cùng phát triển bền vững.
II. Các Trụ cột Triển khai Chuyển đổi số
Chuyển đổi số được triển khai đồng bộ trên bốn trụ cột chính, mang lại những kết quả đáng kể đến hết năm 2024 và sẽ tiếp tục bứt phá năm 2025, góp phần vào thành tựu chung của quốc gia.
1. Hiện đại hóa Quy trình Sản xuất Thông tin
Ngành Thống kê đã có bước tiến vượt bậc trong việc chuyển đổi từ quy trình truyền thống sang điện tử, trực tuyến.
Thu thập Dữ liệu: Đến cuối 2024, hơn 88% cuộc điều tra áp dụng phiếu điện tử (CAPI và Webform), thay thế phiếu giấy và nhập thủ công, nâng cao tính kịp thời, chính xác và minh bạch. Năm 2025, tỷ lệ này dự kiến chạm 90%, lồng ghép vào các tổng điều tra lớn như nông thôn nông nghiệp.
Sử dụng Dữ liệu Hành chính: Kết nối API cập nhật dữ liệu tự động lên Nền tảng NGSP. Khai thác từ Tổng cục Thuế, Hải quan, … giảm gánh nặng điều tra, nâng cao chất lượng chỉ tiêu.
Hệ thống Báo cáo và Điều hành: Dự án hệ thống sản xuất thông tin thống kê điện tử và phục vụ chế độ báo cáo thay thế phương thức cũ bằng trực tuyến, hỗ trợ quản lý từ Trung ương đến địa phương, kết nối liên thông với các bộ ngành.
2. Nâng cấp Hạ tầng và Bảo đảm An toàn, An ninh Mạng
Hạ tầng được nâng cấp theo hướng quản lý dữ liệu tập trung, song hành với an toàn thông tin, an ninh mạng – nền tảng cho chuyển đổi số.
Hạ tầng Vật lý: Máy chủ đầu tư đáp ứng tổng điều tra và hoạt động thường xuyên.
An ninh Mạng: Triển khai IDS/IPS, tường lửa Palo Alto, chống spam. Hệ thống SIEM giám sát thời gian thực, với phần mềm Zabbix, Security Onion, Kibana.
Quản lý Nội bộ: 100% văn bản (trừ văn bản mật) xử lý mạng với chữ ký số, họp trực tuyến kết nối 335 điểm cầu. Phần mềm Misa tài chính, phần mềm quản lý nhân sự đồng bộ với hệ thống của Bộ Nội vụ.
3. Đổi mới Phổ biến và Khai thác Thông tin
Phổ biến thông tin chuyển từ báo cáo tĩnh sang trực quan, đa nền tảng.
Trực quan hóa Dữ liệu: Sản phẩm như Data Warehouse, Dashboard, Infographic, GIS, Video giúp tiếp cận dễ dàng. Năm 2025, hướng tới tích hợp AI tăng tương tác.
Phân tích Chuyên sâu: Sử dụng STATA, SPSS, R, Excel, SQL – công cụ hàng đầu thế giới – hỗ trợ dự báo chính xác.
4. Xây dựng và Biên soạn Chỉ tiêu Thống kê Kinh tế số
Nhiệm vụ then chốt, khẳng định vai trò đo lường kinh tế mới.
Hệ thống Chỉ tiêu: Thực hiện Thông tư 13/2021/TT-BKHĐT ngày 31/12/2021 của Bộ Kế hoạch và Đầu tư (nay là Bộ Tài chính) quy định Hệ thống chỉ tiêu kinh tế số với 50 chỉ tiêu, trong đó Cục Thống kê chủ trì thu thập và tổng hợp 27 chỉ tiêu.
Thành quả Đo lường: Chỉ tiêu “Tỷ trọng giá trị tăng thêm của kinh tế số trong GDP" công bố: 12,66% (2020), 12,87% (2021), 12,83% (2022), 12,87% (2023), và 13,17% (2024). Các chỉ tiêu khác như tỷ lệ hộ có máy tính, sử dụng internet, mạng xã hội phổ biến hàng năm, cập nhật đến 2023 và lồng ghép điều tra 2025.
III. Tầm nhìn Tương lai: Hướng tới Chính phủ số và Thống kê Mở
Chuyển đổi số không phải điểm dừng mà là hành trình liên tục. Giai đoạn tới, ngành Thống kê tập trung thực hiện:
Hoàn thiện Cơ sở dữ liệu thống kê quốc gia và Khai thác Đa nguồn: Cơ sở dữ liệu thống kê quốc gia được xây dựng phải phù hợp với chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, đặc biệt là Luật Thống kê và các văn bản quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành; phù hợp, thống nhất, đồng bộ với quá trình tư liệu hóa và chuyển đổi số trong hệ thống thống kê quốc gia; góp phần xây dựng Chính phủ số.
Đổi mới Mô hình Phân tích và Dự báo: Áp dụng AI, Machine Learning xử lý dữ liệu, dữ liệu lớn.
Phát triển Nguồn Nhân lực Số: Đào tạo nâng cao nhận thức chuyển đổi số, an ninh mạng; đào tạo, học hỏi kinh nghiệm quốc tế.
Kiến tạo Dịch vụ Thống kê Số: Xây hệ thống cơ sở dữ liệu thống kê quốc gia kết nối phục vụ cung cấp thông tin thống kê cho Đảng, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, các bộ, ngành, địa phương.
Với đề án chiến lược, đầu tư hạ tầng, công nghệ, dữ liệu và con người, ngành Thống kê đang vững bước xây dựng hệ thống hiện đại, thông minh, cung cấp thông tin đáng tin cậy – cấu phần thiết yếu cho Chính phủ số và kinh tế số quốc gia. Hành trình này không chỉ là trách nhiệm mà còn là khát vọng góp phần xây dựng Việt Nam hùng cường, phồn vinh.